یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در هنگام ساخت و ساز پروژه‌های ساختمانی می‌بایست به آن توجه ویژه داشت جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری است. این موضوع مهم، تضمین‌کننده ایمنی کارگران، مهندسین، ساختمان‌های مجاور و افراد ساکن در آن محدوده است و از بروز خطرات جدی ناشی از ریزش، پیشگیری می‌کند. گودبرداری باید با توجه به نوع سازه، با عمق مناسب در خاک ایجاد شود. همچنین مراحل پایدارسازی گود، بخش بسیار مهم دیگر عملیات است که باید حتما با دقت اجرا شود.
در این مطلب که به زحمت تیم فولادینو تهیه شده است، اطلاعات مفیدی درباره روش‌های جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری گردآوری کرده‌ایم تا به عنوان یک راهنمای اولیه مورد استفاده قرار دهید.
فهرست این مطلب
گودبرداری ساختمان چیست؟
در ابتدا باید گفت که برای ساخت هر بنا و ساختمانی، نیاز به عمق مشخصی از خاک‌برداری برای ایجاد پی متناسب با طراحی سازه و ویژگی‌های فنی ساختمان وجود دارد. از طرفی هر چه سازه بلندتر باشد و مساحت بیشتری داشته باشد، عمق مورد نیاز برای گودبرداری نیز بیشتر خواهد بود. در نتیجه عملیات خاک‌برداری، جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری نیاز به صرف زمان، هزینه و دقت عمل بیشتری خواهد داشت. زیرا هر قدر که گودبرداری بیشتر باشد، حفاظت از آن پیچیده‌تر است و تامین ایمنی آن مشکل‌تر خواهد بود. برای عملیات گودبرداری در نواحی و مکان‌هایی که خاک سست و نرم است، انجام ایمن‌سازی سریع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین انجام اصولی فرآیند ایمن‌سازی، حساسترین مرحله عملیات گودبرداری و ایجاد پی ساختمان محسوب می‌شود.
اهداف گودبرداری
لازم است بدانید که گودبرداری برای ایجاد پی یک بنا و سازه، عملیاتی مهم و کلیدی است که با اهداف گوناگونی انجام می‌شود که این اهداف عبارتند از:
- گودبرداری برای ساخت و ساز جدید با هدف استحکام
- گودبرداری برای تخریب ساختمان‌های قدیمی و ساخت دوباره
- گودبرداری برای ساخت پارکینگ و طبقات زیر همکف
- گودبرداری با هدف دستیابی به تراز بکر
- گودبرداری برای ایجاد کانال‌های زیر زمینی
- گودبرداری برای محافظت کردن از فونداسیون
انواع ریزش خاک و گود
در هنگام ساخت و ساز هر بنا و ساختمان در صورتیکه عملیات جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری انجام نشود، احتمال آنکه با ریزش خاک یا ساختمان‌های مجاور مواجه شویم بسیار زیاد و در مواردی حتمی است. انواع ریزش دیواره گودبرداری شده عبارتند از:
- ریزش ساختمان‌های مجاور محل گودبرداری
- ریزش دیواره خاکی در مکان گودبرداری شده
- ریختن بخشی از دیوار ساختمان‌های فرسوده که هنوز تخریب نشده‌اند.
عوامل موثر در ریزش گود
گودبرداری به دلایل متعددی ممکن است ناموفق باشد و در حین یا پایان عملیات، ریزش اتفاق بیفتد. متداول‌ترین دلایلی که باعث ریزش گودبرداری می‌شوند عبارتند از:
- سست و نرم بودن خاک محل گودبرداری مانند خاک رس
- کیفیت پایین مصالح
- اشتباه نیروی کار کم‌تجربه و نا وارد
- لغزش خاک دیواره گود
- فرونشست خاک و تورم دیواره
- واژگونی دیواره
- وجود آب در سطح و زیر سطح اطراف گود
- فرآیند جوشیدن آب در اطراف گود
- لرزه‌خیز بودن منطقه گودبرداری
- بارندگی شدید در محل گودبرداری
- باز نگه داشتن طولانی مدت روی گود
- عدم مقاوم سازی دیواره‌ها
- عمق زیاد گود
- وجود ساختمان‌های قدیمی، غیر استاندارد یا حساس در مجاورت گودبرداری
- وجود معابر مهم و پر تردد در اطراف گودبرداری
- بالا آمدن یا فشرده شدن کف یا دیواره گود
و بیشتر از همه، عدم رعایت استانداردهای لازم باعث ریزش خاک در گودبرداری خواهد شد. در نتیجه استفاده از تیم حرفه‌ای جهت گودبرداری در پروژه‌های ساختمانی نقش کلیدی و حیاتی داشته و از هدر رفتن هزینه، مصالح و بروز حوادث مخاطره‌آمیز جلوگیری می‌کند.
روش‌های جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری
در پروژه‌های ساختمانی روش‌های مختلفی برای جلوگیری از ریزش خاک و همچنین حفاظت از گودبرداری وجود دارد. اگر بستر زمینی که قرار است در آن گودبرداری انجام شود از نوع سنگی باشد، انجام عملیات گودبرداری راحت‌تر و ایمن‌تر خواهد بود. اما در زمین‌هایی که دارای بستر خاک سست و نرم مانند خاک رس هستند، عملیات گودبرداری نه‌تنها دشوار، بلکه خطرناک و پر دردسر است.
در نتیجه روش انتخاب شده برای جلوگیری از ریزش خاک باید متناسب با جنس بستر زمین و عوامل محیطی محل گودبرداری باشد. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از تجهیزات مدرن، نه‌تنها راه‌های جلوگیری از ریزش خاک در گودبرداری متنوع شده، بلکه راه‌های گودبرداری تا حد زیادی ایمن گردیده است. متداول‌ترین روش‌های جلوگیری از ریزش خاک عبارتند از:
جلوگیری از ریزش خاک با پشت‌بند خاکی
یکی از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین روش‌های جلوگیری از ریزش خاک در گودبرداری، استفاده کردن از قابلیت خود خاک است. اگر گودبرداری تا عمق پی ساختمان‌های مجاور انجام شود، معمولا مشکلی به وجود نمی‌آید؛ اما وقتی خاک‌برداری عمیق‌تر از پی ساختمان‌های مجاور باشد، لازم و ضروری است که حداقل ۵۰ سانتی‌متر پشت‌بند خاکی درست شود و به طور شیب‌دار تا پایین عمق گود ادامه پیدا کند.
در این روش لازم است که در انتها از هر جهت بیش از نیم متر از فضا کم شده باشد. در این شیوه پس از حفر، پی بنا اجرا می‌شود. سپس ستون‌ها را در پشت‌بند خاکی اجرا می‌کنند. بعد از اجرای سقف هم تکیه‌گاهی برای جلوگیری از ریزش خاک ایجاد می‌کنند.
حفاظت از گودبرداری با سپرکوبی
یکی از روش‌های شناخته شده و محبوب برای محافظت از گودبرداری، روش سپرکوبی است. در این روش معمولا تیرها یا ورقه‌هایی از جنس فولاد یا گالوانیزه به عنوان سپر استفاده می‌کنند. این سپرها را در خاک فرو می‌کنند تا در برابر فشار خاک مقاومت کنند. از طرفی این سپرکوبی باعث جلوگیری از نفوذ آب به داخل گود می‌شود.
در این روش لازم است سپرکوبی با حفاری هماهنگی داشته باشد، در نتیجه بعد از سپرگذاری باید حدود دو سوم از ارتفاع سپر، خاک‌برداری شود. تا رسیدن به عمق، این روند باید به شکل مرحله‌ای انجام شود. این روش جلوگیری از ریزش خاک معمولا در مناطقی که عمق آب‌های زیر زمینی بالاست اجرا می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با سازه نگهبان سپرکوبی
جلوگیری از ریزش خاک با شمع کوبی
یکی دیگر از روش‌های مرسوم و معروف برای محافظت از گودبرداری، روش شمع‌کوبی است. در این روش در اطراف گود مورد نظر چاهک‌هایی حفر می‌کنند. این چاهک‌ها باید به اندازه یک سوم بیشتر از عمق مورد نیاز برای خاک‌برداری حفر شوند. سپس در داخل این حفره‌ها بعد از بتن ریزی، ستون فلزی قرار می‌دهند. این روش برای سازه‌ها و ساختمان‌هایی انجام می‌شود که قرار است برای ایجاد پی آنها تا عمق ۶ متر خاک‌برداری انجام شود. لازم است بدانید که در روش شمع‌کوبی، الوارهایی را به شکل افقی در بین دو شمع قرار می‌دهند تا از ریزش خاک در بین الوارها جلوگیری کند.
جلوگیری از ریزش گود با روش پشت‌بند خرپا
در این روش برای جلوگیری از ریزش خاک در نزدیکی زمین اطراف گودبرداری، یک ستون از جنس فلز با پایه بتنی ایجاد می‌کنند و در ادامه یک تیر فلزی دیگر نیز به شکل مایل در کف گود قرار می‌دهند. لازم است که این خرپا به تناسب پیشرفت گودبرداری ساخته شود. اما در اکثر پروژه‌هایی که قصد مهار خاک و جلوگیری از ریزش گودبرداری را دارند، این کار را در یک مرحله انجام می‌دهند. یعنی اول خاک‌برداری را به شکل کامل انجام می‌دهند و بعد پشت‌بند خرپا ساخته می‌شود. این کار نه‌تنها اصولی و ایمن نیست بلکه هر لحظه امکان ریزش خاک وجود دارد. در این روش تا عمق ۳ متر خاک‌برداری می‌کنند.
نتیجه‌گیری
برای جلوگیری از ریزش خاک و حفاظت از گودبرداری، روش‌های مختلفی وجود دارد. اما هر روش باید توسط نیروهای با تجربه انجام شود. چرا که اگر خاک محل گودبرداری سست و نرم باشد قطعا نتیجه نه‌تنها مطلوب نخواهد شد، بلکه قطعا احتمال ریزش و تخریب دیوارهای مجاور نیز وجود دارد. بنابراین انجام عملیات خاک‌برداری و حفاظت از گودبرداری می‌بایست توسط نیروهای بامهارت انجام شود. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع خاک‌برداری و حفاظت از گودبرداری، با راه‌های ارتباطی ما در مجموعه فولادینو تماس حاصل نمایید.